Tensionet midis Rusisë dhe Azerbajxhanit janë përshkallëzuar ndjeshëm ditët e fundit, duke kërcënuar një përçarje më të gjerë në marrëdhënien e tyre historikisht komplekse.
Shkëndija erdhi pas një serie arrestimesh, ndalimesh të dhunshme dhe përplasjesh diplomatike të nivelit të lartë që kanë ndezur zemërim në të dy vendet.
Zhvillimet në Jekaterinburg
Në zemër të krizës janë vdekjet e dy shtetasve azerbajxhanas – Ziyaddin Safarov dhe Gusein Safarov – të cilët vdiqën në paraburgimin rus pas bastisjeve në qytetin e Jekaterinburgut të premten e kaluar.
Prokurorët rusë pretenduan se burrat ishin pjesë e një grupi kriminal azerbajxhanas të përfshirë prej kohësh në vrasje të shumta nga fillimi i viteve 2000 dhe shitjen e alkoolit të falsifikuar në vitin 2021 që vrau 44 persona.
Autoritetet thanë se një i dyshuar vdiq nga një atak në zemër, ndërsa shkaku i vdekjes së tjetrit mbetet “nën hetim”. Por raportet nga Azerbajxhani paraqesin një pamje shumë më të zymtë.
Dëshmitarët okularë dhe anëtarët e mbijetuar të familjes pretendojnë se policia ruse përdori forcë të tepruar, rrahu dhe i goditi me rrymë të paraburgosurit, si dhe terrorizoi familjet e tyre gjatë bastisjeve në agim.
Një i mbijetuar i tha shtypit azer se oficerët “na rrahën për një orë pa pyetur asgjë” dhe pretendoi se ata ishin nën presion për të luftuar në luftën e Rusisë në Ukrainë.
Ministria e Punëve të Jashtme e Azerbajxhanit i denoncoi bastisjet si akte “dhune të papranueshme” dhe thirri të ngarkuarin me punë të Rusisë për të kërkuar një hetim të plotë.
Hakmarrjet Diplomatike
Pasojat kanë qenë të menjëhershme dhe të thella.
Të martën, të dy vendet shkëmbyen nota zyrtare proteste.
Azerbajxhani dënoi “torturën dhe trajtimin degradues” të qytetarëve të tyre, duke i quajtur bastisjet një shkelje të ligjit ndërkombëtar dhe të drejtave të njeriut. Ai gjithashtu kritikoi mbulimin e ngjarjeve nga media ruse si provë të “intolerancës etnike”.
Po atë ditë, Ministria e Jashtme e Rusisë thirri ambasadorin e Azerbajxhanit, Rahman Mustafayev, për të shprehur një “protestë të fortë” ndaj asaj që e përshkroi si “veprime jo miqësore” nga Baku – më së shumti arrestimin e dy gazetarëve rusë nga agjencia e lajmeve Sputnik Azerbajxhan në Baku një ditë më parë.
Gazetarët – kreu i agjencisë Igor Kartavykh dhe kryeredaktori Yevgeny Belousov – u ndaluan gjatë një operacioni policor në zyrën e Sputnik në Baku. Azerbajxhani këmbëngul se veprimi ishte i ligjshëm dhe në përputhje me legjislacionin kombëtar, por Moska kërkoi lirimin e tyre të menjëhershëm.
Përshkallëzimi Vazhdon
Në një goditje simbolike ndaj lidhjeve dypalëshe, Ministria e Kulturës e Azerbajxhanit njoftoi anulimin e të gjitha ngjarjeve kulturore ruse në vend.
Ndalimet tani janë shtrirë tek grupet e dyshuara kriminale etnike azerbajxhanase në disa qytete ruse.
Në Jekaterinburg, janë arrestuar anëtarë të një grupi që dyshohet se është i lidhur me vrasje që datojnë që nga viti 2001 dhe 2010. Ndërkohë, në Voronezh, Yusif Khalilov – bashkëpronar i tregut më të madh të rajonit – u ndalua për lidhje të dyshuara me krimin e organizuar.
Ky veprim shihet në Baku si shënjestër selektive dhe profilizim etnik i shtetasve azerbajxhanas.
Vëzhguesit thonë se shpërthimi i konfliktit pasqyron një riorganizim gjeopolitik në rritje.
Suksesi i Azerbajxhanit në rimarrjen e Nagorno-Karabakut në vitin 2020, me mbështetje të fortë ushtarake nga Turqia dhe ndihmë të kufizuar ruse, ka ndryshuar dinamikën e pushtetit në Kaukazin Jugor.
Që atëherë, Baku është distancuar nga orbita e Moskës, duke zgjedhur në vend të kësaj të lidhet më ngushtë me Ankaranë dhe, herë pas here, duke treguar simpati për Ukrainën gjatë pushtimit rus.
Në muajt e fundit, presidenti Ilham Aliyev akuzoi Moskën për pengimin e një hetimi për rrëzimin aksidental të një aeroplani pasagjerësh azerbajxhanas mbi Çeçeni, i cili thuhet se u godit nga mbrojtja ajrore ruse gjatë një sulmi me dron ukrainas.
Aliyev gjithashtu nuk mori pjesë në paradën e profilit të lartë të Ditës së Fitores të Kremlinit më 9 maj.
Armenia, Turqia dhe Azerbajxhani thuhet se kanë arritur një marrëveshje për korridorin Zangezur, sipas pretendimeve të pakonfirmuara që qarkullojnë në platformat e mediave sociale.
Përjashtimi i Rusisë nga një korridor strategjik që lidh Azinë me Evropën mund të ketë kontribuar ndjeshëm në rritjen e tensioneve të fundit mes Moskës dhe Baku-s.